نزاع خیابانی در زمین فوتبال

اظهارات جواد خیابانی درباره «نامرد بودن» ورزش فوتبال، بسکتبال و کشتی و واکنش تند فوتبالی‌ها به این سخنان، بار دیگر نشان داد فوتبال ایران با یک بحران جدی اخلاقی روبه‌روست؛ بحرانی که فقط به زمین مسابقه محدود نمی‌شود.

«انسانی که عادت به رفتارهای اجتماعی پاک داشته باشد، فوتبالیست نمی‌شود. ورزش یعنی ژیمناستیک یا دوومیدانی؛ تو می‌دوی، دیگران هم می‌دوند و هر کس بهتر دوید برنده می‌شود، ولی فوتبال، بسکتبال و کشتی فریب است.»
این جملات، بخشی از صحبت‌های خیابانی در یک برنامه تلویزیونی بود که در روزهای اخیر موجی از واکنش‌ها را در فضای ورزش کشور به راه انداخت.

این اظهارات با واکنش تند مربیان و بازیکنان فوتبال مواجه شد، اما پرسش اصلی اینجاست که چرا هم سخنان این گزارشگر باسابقه و هم پاسخ‌های اهالی فوتبال، هر دو نادرست و مسئله‌دارند؟

فوتبال، بسکتبال و کشتی در دنیای امروز میلیون‌ها طرفدار و میلیون‌ها ورزشکار دارند. قضاوت درباره این حجم گسترده از انسان‌ها و هزاران مسابقه، بر اساس مشاهده محدود و تجربه شخصی یک فرد، مصداق روشن «تعمیم شتاب‌زده» است.

از سوی دیگر، صرف ادعای «جامعه‌شناسی خواندن» به سخنان فرد اعتبار علمی نمی‌بخشد. دانش جامعه‌شناسی متکی بر داده، پژوهش، روش و تحلیل است، نه اظهارنظرهای احساسی و شخصی در آنتن زنده.

خیابانی با این سخنان، عملاً یک دوقطبی کاذب می‌سازد؛ تقابل میان «ورزش جوانمردانه» و «ورزش کاملاً نامردانه». این نگاه، نمونه‌ای از مغالطه سیاه‌وسفید است؛ نگاهی که پیچیدگی واقعیت را نادیده می‌گیرد.

در تاریخ ورزش، نمونه‌های درخشانی از جوانمردی دقیقاً در همین رشته‌ها وجود دارد. همین هفته گذشته، بازیکن تیم نفت اهواز در لیگ دسته سه، به‌دلیل مصدومیت بازیکن حریف، توپ را به اوت زد و از گل‌زنی چشم پوشید. داستان پوریای ولی و شکست آگاهانه‌اش در کشتی نیز یکی از شناخته‌شده‌ترین روایت‌های اخلاق ورزشی است.

در مقابل، در رشته‌هایی مانند دوومیدانی و ژیمناستیک نیز تخلف و تقلب کم نبوده؛ از دوپینگ گرفته تا دست‌کاری نتایج. بنابراین، اخلاق یا بی‌اخلاقی، نه به نام یک ورزش، بلکه به رفتار انسان‌ها بازمی‌گردد.

در مجموع، سخنان خیابانی بیش از آنکه حاصل یک خوانش جامعه‌شناختی دقیق باشد، به یک کلیشه ذهنی یا قضاوت احساسی شباهت دارد؛ یا در بدبینانه‌ترین حالت، تلاشی برای دیده‌شدن در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی.

واکنش فوتبالی‌ها نیز، مطابق انتظار، چندان اخلاقی نبود. سرمربی آلومینیوم اراک این سخنان را «شروور» خواند، مدافع باتجربه تراکتور و تیم ملی، خیابانی را «دلقک» خطاب کرد و سرمربی فجر، او را با مستندهای حیات‌وحش مقایسه کرد. یعنی فوتبالی‌ها برای رد ادعای خیابانی، دقیقاً به همان شیوه‌ای متوسل شدند که او به کار برده بود.

مدت‌هاست در فوتبال ایران، حاشیه جای متن را گرفته است. از فحاشی در زمین و سکوها گرفته تا نزاع‌های لفظی بر سر اظهارنظرها؛ همه و همه نشان می‌دهد وضعیت اخلاقی فوتبال، چندان تفاوتی با چمن بسیاری از ورزشگاه‌ها ندارد:
فرسوده، زننده و زشت.