شبِ گردهم‌آیی در استان سمنان

از کرسی‌های گرم سمنان تا شاهنامه‌خوانی‌های شاهرود، چله‌کُشی دامغان و رسم آشتی در میامی، شب یلدا در جای‌جای استان سمنان با آئین‌هایی کهن و مشترک سپری می‌شود؛ آئین‌هایی که قصه، دعا و همدلی را به بلندترین شب سال پیوند می‌زنند.

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «مرآت»، شب یلدا در پهنه استان سمنان، از کوهپایه‌های سرد شاهرود تا دشت‌های گرم گرمسار، تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ روایتی است از گردهم‌آیی، گرما بخشیدن به خانه‌ها و زنده نگه‌داشتن آئین‌هایی که نسل‌ها آنها را چون ودیعه‌ای فرهنگی پاس داشته‌اند.

مردمان این استان از گذشته‌های دور بلندترین شب سال را با نام‌ها و رسم‌های گوناگون می‌شناختند؛ در برخی نقاط آن را «شووی چله» می‌گفتند و در برخی دیگر «یلدان یلدان»؛ اما در همه جا این شب مجالی بود برای کنار هم بودن، شادی کردن و استقبال از روشنایی.

در شهر سمنان، روزهای پایانی آذر حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. خانه بزرگ‌ترهای فامیل از چند روز پیش برای میزبانی مهیا می‌شود و بوی هیزم، انار دانه‌کردن، لبو و کدو تنوری فضا را پر می‌کند. بسیاری از خانواده‌ها از میوه‌های خشک محلی که در تابستان تهیه کرده‌اند استفاده می‌کنند؛ مثل برگه‌های زردآلو، انجیر خشک، توت، کشمش، مویز و مغز گردو.

در میان خانواده‌های قدیمی‌تر، آوردن حلوای سیاه یا «آریشه» نیز رسم است؛ غذایی که از ترکیب آرد و روغن حیوانی و شیره انگور پخته می‌شود و خوردنش را نشانه برکت و گرمی‌بخشیدن به زمستان می‌دانند.

در شاهرود، شهری که هم دامنه کوه و هم نوار کویر را در خود دارد، یکی از آیین‌های دیرینه یلدا شاهنامه‌خوانی است. گرچه این رسم در نقاط دیگر استان نیز دیده می‌شود، اما شاهرودی‌ها در شب چله با احترام خاصی دور بزرگ خاندان جمع می‌شوند تا بخش‌هایی از شاهنامه یا حکایات کهن خوانده شود. جوان‌ترها نیز به نشانه ادب و علاقه پای صحبت بزرگان می‌نشینند. هم‌زمان، خوراک‌هایی مانند هندوانه، انار، انگور نگه‌داری‌شده در سرداب‌های سنتی، تخمه و آجیل محلی سرو می‌شود.

در برخی محلات قدیمی شاهرود هنوز هم باور بر این است که خوردن هندوانه در این شب باعث خنکی و سلامت در تابستان آینده خواهد شد.

دامغان، یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران، آدابی ویژه در شب یلدا دارد. مردم این شهر با سابقه تاریخی بلند، از گذشته‌های دور خوراک‌هایی مانند «قرمه» یا گوشت خشک‌شده را برای زمستان آماده می‌کردند. دامغانی‌ها در برخی روستاها هنوز رسم «چله‌کُشی» را زنده نگه داشته‌اند؛ دامداران گوسفندی را قربانی می‌کنند و گوشت آن را در شکمبه حیوان انبار می‌کنند تا برای روزهای سرد ذخیره شود.

در شب یلدا، بخشی از این گوشت در غذاهایی با طعم محلی استفاده می‌شود. همچنین انار دامغان، که یکی از ممتازترین انارهای ایران است، جزو جدایی‌ناپذیر سفره این شب در بیشتر خانه‌هاست.

در گرمسار، که زمستان‌های خشک و شب‌های طولانی دارد، خانواده‌ها از هنگام غروب دور کرسی می‌نشینند و از آجیل‌های گرمساری که بیشتر بر پایه تخمه آفتابگردان، تخمه کدو و کنجد است، پذیرایی می‌کنند.

یکی از بازی‌های مرسوم کودکان در این منطقه «قصه‌گویی نوبتی» است؛ بچه‌ها باید داستان‌هایی را که از مادربزرگ‌ها یاد گرفته‌اند دوباره با زبان خود تعریف کنند. همچنین برخی خانواده‌ها ترکیبی از برف و شیره انگور یا توت را می‌خورند که خوردنش در صورت بارش برف، نمادی از شیرین شدن روزهای آینده است.

مهدیشهر، با فرهنگ سنگسری خود، آداب خاصی برای این شب دارد. سنگسری‌ها که دامداری در زندگی‌شان جایگاه ویژه دارد، در گذشته بخش‌هایی از لبنیات و خوراک‌های محلی را برای شب چله آماده می‌کردند. از غذاهای محبوب آنان در این شب، «ته‌چین اسفناج» است که با طعم محلی و شیوه پخت خاص سرو می‌شود. آجیل سنگسری‌ها نیز معمولاً شامل هسته زردآلو، بادام، گردو، توت خشک و شیرینی‌های خانگی مثل «کماچ» است.

شب‌نشینی دور کرسی و گفتگوی سالمندان درباره سال‌های گذشته هنوز هم در بسیاری از خانه‌های این شهر پابرجاست.

در میامی نیز یلدا با سنت‌های روستایی و ساده برگزار می‌شود. مردم این منطقه باور دارند که شب یلدا باید بدون دلخوری سپری شود تا سال آینده با آشتی و خوشی همراه باشد.

بنابراین در برخی خانواده‌ها اگر کدورتی میان افراد باشد، بزرگان خانه در همین شب وساطت می‌کنند و دل‌ها را به هم نزدیک می‌سازند. علاوه بر این، خوردن میوه‌هایی چون سیب، انار و شلغَم پخته در شب یلدا مرسوم است. قصه‌گویی و خاطره‌گویی درباره سال‌های گذشته نیز بخش جدایی‌ناپذیر این شب است.

در سرخه، شهری که گویش مخصوص و فرهنگ ویژه دارد، یلدا با نام‌ها و خوراک‌های محلی شناخته می‌شود. یکی از خوراک‌هایی که در گذشته بیشتر رواج داشته «لبوی تنوری» است که طعم خاصی به سفره می‌دهد.

خانواده‌ها در سرخه معمولاً برنامه تفأل به حافظ یا خواندن اشعار دبستانی و قدیمی را در کنار هم انجام می‌دهند. همچنین آجیل‌هایی مانند تخم هندوانه، تخم کدو و شاهدانه (کِنو کونجی) جایگاه مهمی در سفره شب چله دارند.

در میان همه شهرهای استان سمنان، یک رسم مشترک بسیار برجسته است: طلب خیر و دعا برای اعضای خانواده. بزرگ‌ترها برای عاقبت‌به‌خیری جوانان و فرزندان دعا می‌کنند و کوچکترها نیز آرزوی سلامتی و طول عمر برای ریش‌سفیدان دارند. این دعاها معمولاً هنگام پایان شب و پس از خوردن میوه‌ها و دسرهای محلی زمزمه می‌شود.

در شب یلدای بسیاری از مناطق استان سمنان، اگر برف ببارد، شور و حال بیشتری ایجاد می‌شود. خوردن «برف و شیره» در این شب یکی از لذت‌های ساده اما دلنشین مردم استان است؛ ترکیبی که طعم آن برای بسیاری یادآور کودکی و شب‌های سرد زمستانی است. همچنین بیدار ماندن تا نیمه‌های شب یا حتی بالاتر از آن، بخش پایانی این آیین دیرینه است.

یلدا برای مردم استان سمنان تنها یک شب نیست؛ نوعی پیوند با ریشه‌های فرهنگی و تاریخی است، فرصتی برای کنار هم بودن و امید بخشیدن به دل‌ها در آغاز زمستانی سرد. این آئین، با همه جزئیاتش، همچنان زنده است و در میان نسل‌های مختلف منتقل می‌شود؛ همان‌گونه که از گذشته‌های دور تا امروز ادامه یافته است.

انتهای خبر/